രാഹുൽ – രഘുറാം സംഭാഷണത്തിന്റെ പൂർണ്ണ രൂപം വായിക്കാം

രാഹുൽഗാന്ധിയും സാമ്പത്തിക വിദഗ്ധനായ ഡോ.രഘുറാം രാജനും  തമ്മിൽ നടന്ന സംഭാഷണത്തിന്റെ മലയാള പരിഭാഷ :

വിവർത്തനം നടത്തിയത് സായി കൃഷ്ണൻ

രാഹുൽ ഗാന്ധി: ഹലോ..
രഘുറാം രാജൻ: ഗുഡ് മോർണിംഗ്.. സുഖമാണോ?

രാഹുൽ ഗാന്ധി: എനിക്ക് സുഖമാണ്, നിങ്ങളെ കണ്ടതിൽ സന്തോഷം.
രഘുറാം രാജൻ:  എനിക്കും സന്തോഷം.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: കൊറോണ വൈറസിന്റെ കാലഘട്ടത്തിൽ ജനങ്ങളുടെ മനസിൽ നിരവധി ചോദ്യങ്ങളുണ്ട്. ഇവിടെ എന്താണ് സംഭവിക്കുന്നത്, എന്താണ് സംഭവിക്കാൻ പോകുന്നത് പ്രത്യേകിച്ച് സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടാണ് ആ ചോദ്യങ്ങൾ. ഈ ചോദ്യങ്ങൾക്ക് ഉത്തരം നൽകാനും അതിനെക്കുറിച്ച് നിങ്ങളോട് സംസാരിക്കാനുമാണ് ഞാൻ ഈ മാർഗം തിരഞ്ഞെടുത്തത്. സാധാരണക്കാർക്കും ഇതിലൂടെ നിങ്ങൾ എന്താണ് ചിന്തിക്കുന്നതെന്ന് അറിയാൻ കഴിയും.

രഘുറാം രാജൻ: നന്ദി. വളരെ നിർണായകമായ ഈ സമയത്ത് അത്തരം പ്രശ്നങ്ങളെക്കുറിച്ച് കഴിയുന്നത്ര വിവരങ്ങൾ ആളുകൾ അറിഞ്ഞിരിക്കണമെന്ന് ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: നമ്മുടെ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥ തുറക്കുന്നതെങ്ങനെ എന്ന് ഇപ്പോൾ എനിക്ക് തോന്നുന്ന ഒരു വലിയ പ്രശ്നമാണ്.  തുറക്കാൻ വളരെ പ്രധാനമാണെന്ന് നിങ്ങൾ കരുതുന്ന സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയുടെ ഭാഗങ്ങൾ ഏതാണ് ? ഏത് ക്രമത്തിലാണ് അവ തുറക്കേണ്ടത്?

രഘുറാം രാജൻ: ഇത് ഒരു പ്രധാന ചോദ്യമാണ്.  വൈറസുകളുടെ ഗ്രാഫ് കുറയ്ക്കാനും ആശുപത്രികളിൽ ആരോഗ്യ പ്രവർത്തകർക്ക് അമിതഭാരം ചുമത്താതിരിക്കാനുമാണ് നമ്മൾ ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടത്. അതേസമയം ജനങ്ങളുടെ ഉപജീവനമാർഗം എങ്ങനെ പുനരാരംഭിക്കണമെന്ന് ചിന്തിക്കേണ്ടതുണ്ട്.  ലോക്ക് ഡൗൺ  പരിപാലിക്കാൻ വളരെ എളുപ്പമാണ്. പക്ഷേ നമുക്ക് സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയിൽ പ്രവർത്തിക്കാൻ കഴിയില്ല. ലോക് ഡൗൺ കഴിഞ്ഞ് സമ്പദ് വ്യവസ്ഥ തുടർച്ചയായി പ്രവർത്തിക്കേണ്ടതുണ്ട്. ആദ്യം നമുക്ക് സാമൂഹിക അകലം പാലിക്കാൻ കഴിയുന്ന സ്ഥലം.  ജോലിസ്ഥലങ്ങളിൽ മാത്രമല്ല, ജോലിസ്ഥലത്തിന്റെ ചലനത്തിലും ദൂരം അനിവാര്യമാണ്.  ആളുകൾക്ക് സ്വകാര്യ ഗതാഗത മാർഗങ്ങൾ, സൈക്കിൾ, സ്കൂട്ടർ അല്ലെങ്കിൽ കാർ ഉണ്ടോ?  അതോ അവർ പൊതുഗതാഗതത്തെ ആശ്രയിക്കുന്നുണ്ടോ?  പൊതുഗതാഗതത്തിൽ അവർ എത്ര ദൂരം സഞ്ചരിക്കും? ഈ ക്രമീകരണങ്ങളെല്ലാം ചെയ്യുന്നതിന് വളരെയധികം ജോലിയും കഠിനാദ്ധ്വാനവും ആവശ്യമാണ്.  കൂടാതെ, ജോലിസ്ഥലങ്ങൾ താരതമ്യേന സുരക്ഷിതമാണെന്ന് ഉറപ്പാക്കേണ്ടതുണ്ട്.  ഇതിനൊപ്പം, അടുത്തിടെ എന്തെങ്കിലും ആകസ്മികമായ കേസുകളുണ്ടെങ്കിൽ എത്ര വേഗത്തിൽ രോഗബാധിതരെ ഒറ്റപ്പെടുത്താൻ നമുക്ക് കഴിയുമെന്ന് ഉറപ്പാക്കേണ്ടതുണ്ട്. 

രാഹുൽ ഗാന്ധി:  വീണ്ടും വീണ്ടും ലോക്ക് ഡൗണിലേക്ക് പോയാൽ,  അത് സാമ്പത്തിക പ്രവർത്തനത്തെ വളരെയധികം വിനാശകരമായി ബാധിക്കും. കാരണം ഇത് സർക്കാരിനോടുള്ള വിശ്വാസത്തെ പൂർണ്ണമായും നശിപ്പിക്കുകയും  ചെയ്യും.  നിങ്ങൾ ഇത് അംഗീകരിക്കുന്നുണ്ടോ? 
രഘുറാം രാജൻ: അതെ, നിങ്ങൾ ചിന്തിക്കുന്നത് ശരിയാണെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.  രണ്ടാമത്തെ ലോക്ക് ഡൗൺ പ്രയോഗിക്കുന്നത് അർത്ഥമാക്കുന്നത് നിങ്ങൾ ശരിയായി (സാമ്പത്തികമായി) പ്രവർത്തനം ആരംഭിക്കുന്നതിൽ വിജയിച്ചിട്ടില്ല എന്നാണ്. 100 ശതമാനം വിജയത്തിലേക്ക് നാം ഓടണമെന്ന് ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നില്ല. എവിടെയും ഒരു കേസും ഉണ്ടാകരുത്.  ഇത് ഇപ്പോൾ ചെയ്യാൻ കഴിയില്ല.  പ്രവർത്തനം വീണ്ടും ആരംഭിക്കാൻ മാത്രമേ നമുക്ക് കഴിയൂ. അതായത് എന്തെങ്കിലും കേസുകളുണ്ടെങ്കിൽ നമ്മൾ അവയെ ഒറ്റപ്പെടുത്തണം, വ്യാപിപ്പിക്കരുത്.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: എന്നാൽ കൂടുതൽ അണുബാധ എവിടെയാണെന്ന് അറിയേണ്ടത് വളരെ പ്രധാനമാണ്. കൂടാതെ പരിശോധന മാത്രമാണ് ഇതിനുള്ള ഏക മാർഗം. പരിശോധന ശേഷി പരിമിതമാണെന്ന തോന്നൽ ഇപ്പോൾ ഇന്ത്യയിൽ ഉണ്ട്.  ഒരു വലിയ രാജ്യം എന്ന നിലയിൽ, യു.എസിനെയും യൂറോപ്യൻ രാജ്യങ്ങളെയും അപേക്ഷിച്ച് നമ്മുടെ പരിശോധന ശേഷി പരിമിതമാണ്. വളരെ കുറച്ച് ടെസ്റ്റുകളാണ് നടക്കുന്നത്. നിങ്ങൾ ഇതിനെ എങ്ങനെ കാണുന്നു?

രഘുറാം രാജൻ: നല്ല ചോദ്യം, അമേരിക്കയുടെ ഉദാഹരണം എടുക്കുക.  ഒരു ദിവസം ഒന്നര ലക്ഷം വരെ പരിശോധനകളുണ്ട്.  എന്നാൽ പ്രവർത്തനം കൂട്ടാൻ വിദഗ്ധരുടെ, പ്രത്യേകിച്ച് എപ്പിഡെമിയോളജിസ്റ്റുകളുടെ ഐകകണ്ഠ്യേനയുള്ള അഭിപ്രായമുണ്ട്. ഈ ടെസ്റ്റുകളുടെ എണ്ണം മൂന്നിരട്ടിയാക്കണം, അതായത് ദിവസവും കുറഞ്ഞത് 5 ലക്ഷം ടെസ്റ്റുകളെങ്കിലും. ചില ആളുകൾ നിരവധി ദശലക്ഷം ടെസ്റ്റുകളെക്കുറിച്ച് സംസാരിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയിലെ ജനസംഖ്യ കണക്കിലെടുക്കുമ്പോൾ, നമ്മൾ അത് നാലര തവണ പരീക്ഷിക്കണം.  നമ്മുക്ക് അമേരിക്കയെപ്പോലെ ആത്മവിശ്വാസം വേണമെങ്കിൽ, നമ്മൾ ദിവസവും 20 ലക്ഷം ടെസ്റ്റുകൾ നടത്തണം. നമ്മൾ അവരുടെ അടുത്തല്ലെന്ന് വ്യക്തമാണ്. കാരണം നമ്മുക്ക് ദിവസേന 25,000 മുതൽ 30,000 വരെ ടെസ്റ്റുകൾ‌ മാത്രമേ ചെയ്യാൻ‌ കഴിയൂ.എന്നാൽ  നാം വിവേകികളായിരിക്കണം.  ഒരുപക്ഷേ നാം പൊതുജനങ്ങളെ വിശാലമായ തലത്തിൽ പരീക്ഷിക്കേണ്ടതുണ്ട്. ഉദാഹരണമായി പൊതുജനങ്ങളുടെ ആയിരം സാമ്പിളുകൾ എടുത്ത് വിശദമായി പരിശോധിക്കുക. അവയിൽ വൈറസിന്റെ ലക്ഷണങ്ങൾ കണ്ടെത്തുകയാണെങ്കിൽ, സാമ്പിളിലേക്ക് ആഴത്തിൽ പോയി അത് എവിടെ നിന്ന് വന്നുവെന്ന് കാണുക.  ഈ രീതിയിൽ നമ്മുടെ ടെസ്റ്റിംഗ് ഘടനയുടെ ഭാരം കുറയ്ക്കാം.ചില സാഹചര്യങ്ങളിൽ തീവ്രമായ പരിശോധന കുറവാണെങ്കിലും മികച്ച പ്രവർത്തനം നടത്താൻ നമ്മുക്ക് കഴിയും. 

കുറച്ച് മാസങ്ങൾക്ക് ശേഷം അത് വലിയ തോതിൽ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ ബാധിക്കും.വൈറസിനെതിരെ പോരാടുന്നതും 3-4 മാസത്തിനുശേഷം വൈറസിന്റെ വിനാശകരമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങളും തമ്മിലുള്ള സന്തുലിതാവസ്ഥ നമ്മളെ എങ്ങനെ ബാധിക്കും? നമ്മൾ മുൻ‌ഗണനകൾ സജ്ജീകരിക്കണമെന്ന് ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു. നമ്മുടെ കഴിവുകളും വിഭവങ്ങളും പരിമിതമാണ്.  നമ്മുടെ സാമ്പത്തിക സ്രോതസ്സുകൾ പാശ്ചാത്യ രാജ്യങ്ങളെ അപേക്ഷിച്ച് പരിമിതമാണ്.  വൈറസിനും സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയ്ക്കുമെതിരായ പോരാട്ടത്തെ ഒരേസമയം എങ്ങനെ കൈകാര്യം ചെയ്യാമെന്ന് നമ്മൾ തീരുമാനിക്കണം. നമ്മൾ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥ തുറക്കുമ്പോൾ, നമ്മുക്ക് രോഗത്തിൽ നിന്ന് എഴുന്നേൽക്കാനും മരണത്തിന് മുന്നിൽ ജയിച്ച് നിൽക്കാനും കഴിയത്തക്ക വിധം ആയിരിക്കണം ഈ രാജ്യം.ആദ്യമായി, നിങ്ങൾ ആളുകളെ ആരോഗ്യത്തോടെയും ജീവനോടെയും നിലനിർത്തണം.  ഇതിന് ഭക്ഷണം വളരെ പ്രധാനമാണ്.  പൊതുവിതരണ സംവിധാനം എത്തിയിട്ടില്ലാത്ത സ്ഥലങ്ങളുണ്ട്. അമർത്യാ സെന്നും, അഭിജിത് ബാനർജിയും ഞാനും ഈ വിഷയത്തിൽ താത്ക്കാലിക റേഷൻ കാർഡിനെക്കുറിച്ച് സംസാരിച്ചു.   നമ്മൾ ഈ പകർച്ചവ്യാധിയെ ഒരു അപ്രതീക്ഷിത പ്രതിസന്ധി പോലെ നേരിടണം.  ആവശ്യങ്ങൾ അടിസ്ഥാനമാക്കി നമ്മൾ ചിന്തിക്കണം.  എല്ലാ ബജറ്റ് പരിമിതികളും കണക്കിലെടുത്ത് തീരുമാനങ്ങൾ എടുക്കേണ്ടതുണ്ട്.  നമ്മുക്ക് പരിമിതമായ ഉറവിടങ്ങളാണുള്ളത്.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: കാർഷിക മേഖലയെയും തൊഴിലാളികളെയും കുറിച്ച് നിങ്ങളുടെ അഭിപ്രായം എന്താണ്?  കുടിയേറ്റ തൊഴിലാളികളെപ്പറ്റി എന്താണ് ചിന്തിക്കുന്നത്? അവരുടെ സാമ്പത്തിക സ്ഥിതി ?

രഘുറാം രാജൻ: ഈ സാഹചര്യത്തിൽ നേരിട്ടുള്ള ആനുകൂല്യ കൈമാറ്റത്തിലെ നമ്മുടെ ശ്രമങ്ങൾ പ്രയോജനപ്പെടുത്തേണ്ട സമയമാണിത്.  താരതമ്യേന ദരിദ്രർക്ക് പണം എത്തിക്കുന്ന എല്ലാ ക്രമീകരണങ്ങളും നാം അറിഞ്ഞിരിക്കണം.  വിധവ പെൻഷൻ, എം‌.എൻ‌.ആർ‌.ജി‌.എ എന്നിവ പോലുള്ള നിരവധി രീതികൾ നമ്മുക്ക് ലഭ്യമാണ്. നോക്കൂ ഈ നാട്ടിൽ തൊഴിൽ ഇല്ലാത്തവരും ഉപജീവനമാർഗമില്ലാത്തവരും ധാരാളമാണ്. ഈ പ്രതിസന്ധി നിലനിൽക്കുന്നിടത്തോളം അടുത്ത മൂന്ന്-നാല് മാസത്തേക്ക് നമ്മൾ അവരെ സഹായിക്കണം. ജോലി അന്വേഷിച്ച് പോകാൻ ഒരു ലോക്ക്ഡൗണിനിടയിൽ ആളുകൾ നിർബന്ധിതരാകും.  അങ്ങനെ അവർ ഇറങ്ങുന്നതിന് പകരം സർക്കാരിന് കൂടുതൽ ആളുകളിലേക്ക് എത്തിച്ചേരാനും പി.ഡി.എസ് വഴി അവർക്ക് ഭക്ഷണം നൽകാനുമുള്ള വഴികൾ കണ്ടെത്തേണ്ടതുണ്ട്.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: ഡോ. രാജൻ ദരിദ്രരെ സഹായിക്കാനും ദരിദ്രർക്ക് ആശ്വാസം നൽകാനും എത്ര ചെലവാകും?
രഘുറാം രാജൻ: ഏകദേശം 65,000 കോടി.  നമ്മുടെ ജി.ഡി.പി 200 ലക്ഷം കോടി രൂപയാണ്. അതിൽ നിന്ന് 65,000 കോടി നീക്കം ചെയ്യുന്നത് വലിയ തുകയല്ല.  നമുക്ക് ഇത് ചെയ്യാൻ കഴിയും.  അത് ദരിദ്രർക്കുവേണ്ടിയാണെങ്കിൽ, അവരുടെ ജീവൻ രക്ഷിക്കാൻ നാം അത് ചെയ്യണം.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: ഇപ്പോൾ രാജ്യം പ്രതിസന്ധിയിലാണ്. പക്ഷേ കൊവിഡിന് ശേഷം ഈ സംഭവത്തിൽ നിന്ന് ഇന്ത്യക്ക് എന്തെങ്കിലും നേട്ടം ലഭിക്കുമോ?  എന്തെങ്കിലും തന്ത്രപരമായ നേട്ടമുണ്ടാകുമോ?  ലോകത്ത് ഇന്ത്യയ്ക്ക് ഗുണം ചെയ്യുന്ന എന്തെങ്കിലും മാറ്റങ്ങൾ ഉണ്ടോ ?  നമ്മളെ അനുസരിച്ച് ലോകം എങ്ങനെ മാറും? 

രഘുറാം രാജൻ: സാധാരണയായി, ഇത്തരം സാഹചര്യങ്ങൾ ഒരു രാജ്യത്തിന് മോശം അവസ്ഥ നൽകുന്നു.  എന്നിരുന്നാലും, രാജ്യങ്ങൾക്ക് പ്രയോജനം ലഭിക്കുന്ന ചില വഴികളുണ്ട്.  ഈ പ്രതിസന്ധിയിൽ നിന്ന് പുറത്തുവന്നതിനുശേഷം ആഗോള സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയുടെ എല്ലാ വശങ്ങളും തികച്ചും പുതിയ രീതിയിൽ ചിന്തിക്കേണ്ടതുണ്ടെന്ന് ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു.  ഇന്ത്യയ്ക്ക് എന്തെങ്കിലും അവസരമുണ്ടെങ്കിൽ, ഇങ്ങനെയാണ് നമ്മൾ സംഭാഷണം തിരിക്കേണ്ടത്. ഒരു നേതാവിനെപ്പോലെ നമ്മൾ ചിന്തിക്കണം.കാരണം ഇത് രണ്ട് എതിർകക്ഷികൾ തമ്മിലുള്ള വിഷയമല്ല.  എന്നാൽ ആഗോള സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയിൽ നമ്മുടെ വാക്കുകൾ നന്നായി കേൾക്കപ്പെടണം.  അത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തിൽ, ഇന്ത്യയ്ക്ക്  വ്യവസായങ്ങൾക്കുള്ള അവസരങ്ങളും വിതരണ ശൃംഖലകളും പര്യവേക്ഷണം ചെയ്യാൻ കഴിയും.  എന്നാൽ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട കാര്യം, കൂടുതൽ രാജ്യങ്ങൾക്ക് ആഗോള വ്യവസ്ഥയിൽ സ്ഥാനമുള്ള ഒരു ദിശയിലേക്ക് നമ്മൾ സംഭാഷണം തിരിക്കുക എന്നതാണ്. ഒരു മൾട്ടി-പോളാർ ഗ്ലോബൽ സിസ്റ്റം.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: കേന്ദ്രീകരണത്തിന്റെ പ്രതിസന്ധിയുണ്ടെന്ന് നമ്മൾ കരുതുന്നില്ല.  അധികാരം കേന്ദ്രീകൃതമായിത്തീർന്നതിനാൽ ചർച്ചകൾ ഏതാണ്ട് നിലച്ചു.  സംഭാഷണങ്ങൾ  നിങ്ങൾ സൂചിപ്പിച്ച നിരവധി പ്രശ്നങ്ങൾ പരിഹരിക്കുന്നു.പക്ഷേ ചില കാരണങ്ങളാൽ ഈ സംഭാഷണങ്ങൾ തകർക്കപ്പെടുന്നു. 

രഘുറാം രാജൻ: പ്രാദേശിക വിവരങ്ങൾ വെളിപ്പെടുത്തുന്നതിന് മാത്രമല്ല, ജനങ്ങളെ ശാക്തീകരിക്കുന്നതിനും വികേന്ദ്രീകരണം പ്രധാനമാണെന്ന് ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു. ആരെയെങ്കിലും തിരഞ്ഞെടുക്കാൻ എനിക്ക് ഒരു വോട്ട് ഉണ്ട്.  എന്റെ പഞ്ചായത്തിനും സംസ്ഥാന സർക്കാരിനും ശക്തിയില്ല.  ഒരു കാരണവശാലും അവരുടെ ശബ്ദം കേൾക്കുന്നില്ല എന്ന തോന്നൽ ആളുകൾക്കിടയിൽ ഉണ്ട്.  അത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തിൽ അവർ വ്യത്യസ്ത ശക്തികളുടെ ഇരകളാകുന്നു. ഞാൻ നിങ്ങളോട് ഇതേ ചോദ്യം ചോദിക്കും.  രാജീവ് ഗാന്ധി വീണ്ടും കൊണ്ടുവന്ന പഞ്ചായത്തിരാജിന്റെ സ്വാധീനം, അത് എത്രമാത്രം സ്വാധീനം ചെലുത്തി ? എത്ര പ്രയോജനകരമാണെന്ന് തെളിഞ്ഞു?

 രാഹുൽ ഗാന്ധി: അത് വളരെയധികം സ്വാധീനം ചെലുത്തി. പക്ഷേ ഖേദകരമെന്നു പറയട്ടെ, അത് ഇപ്പോൾ കുറയുന്നു. 

പഞ്ചായത്തിരാജ് ഗ്രൗണ്ടിലെ പുരോഗതിയിൽ നിന്ന് നമ്മൾ മടങ്ങുകയാണ്. നമ്മൾ ജില്ലാ മജിസ്‌ട്രേറ്റ്, ഓഫീസർ അധിഷ്ഠിത സംവിധാനത്തിലേക്ക് പോകുന്നു.  ദക്ഷിണേന്ത്യൻ സംസ്ഥാനങ്ങൾ പരിശോധിച്ചാൽ നല്ല പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടക്കുന്നുണ്ട്. അവിടെ സംവിധാനങ്ങളുടെ വികേന്ദ്രീകരണം നടക്കുന്നു.  എന്നാൽ ഉത്തരേന്ത്യൻ സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ അധികാരകേന്ദ്രീകരണം നടക്കുന്നു.പഞ്ചായത്തുകളുടെ ശക്തി കുറയുകയാണ്പഞ്ചായത്ത് രാജിനെ കുരിച്ച് രാഹുൽ ഗാന്ധി

രഘുറാം രാജൻ: ആളുകളുമായി ചേർന്ന് എത്രത്തോളം തീരുമാനങ്ങൾ എടുക്കുന്നുവോ അത്രത്തോളം തീരുമാനങ്ങൾ നിരീക്ഷിക്കാൻ അവർക്ക് കഴിയും.  ഇത് ഒരു പരീക്ഷണമാണെന്ന് ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: എന്നാൽ ആഗോളതലത്തിൽ എന്തുകൊണ്ടാണ് ഇത് സംഭവിക്കുന്നത്?  കേന്ദ്രീകരണം ഇത്രയും വലിയ തോതിൽ നടക്കുകയും സംഭാഷണം അവസാനിക്കുകയും ചെയ്യുന്നതിന്റെ കാരണമെന്താണെന്ന് നിങ്ങൾ കരുതുന്നു?  കേന്ദ്രത്തിൽ എന്തെങ്കിലും ഉണ്ടെന്ന് നിങ്ങൾ കരുതുന്നുണ്ടോ അല്ലെങ്കിൽ ഇതിന് പിന്നിൽ നിരവധി കാരണങ്ങളുണ്ടോ ?

 രഘുറാം രാജൻ: ഇതിന് പിന്നിൽ ഒരു കാരണമുണ്ടെന്നും അതാണ് ആഗോള വിപണി എന്നും ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു.  വിപണികളുടെ ആഗോളവൽക്കരണത്തോടെ, അതിൽ പങ്കെടുക്കുന്ന സ്ഥാപനങ്ങളും എല്ലായിടത്തും ഒരേ നിയമങ്ങൾ നടപ്പിലാക്കാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്നുവെന്നത് ഒരു വിശ്വാസമായി മാറി. അവർക്ക് എല്ലായിടത്തും ഒരേ തരത്തിലുള്ള ഏകോപന സംവിധാനം വേണം.അവർക്ക് ഒരേ തരത്തിലുള്ള സർക്കാരാണ് വേണ്ടത്. കാണം അത് അവരുടെ ആത്മവിശ്വാസം വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.  ആകർഷകത്വം കൊണ്ടുവരാനുള്ള ശ്രമം പ്രാദേശിക, ദേശീയ സർക്കാരുകളുടെ അധികാരങ്ങൾ കവർന്നെടുക്കുന്നു.  ഇതുകൂടാതെ, ബ്യൂറോക്രസിയിൽ കേന്ദ്രീകരണത്തിനായി ഒരു ആഗ്രഹമുണ്ട്. എനിക്ക് അധികാരം നേടാൻ കഴിയുമെങ്കിൽ എന്തുകൊണ്ടാണ് എനിക്ക് അത് ലഭിക്കാത്തത്.  ഇത് നിരന്തരമായ മോഹമാണ്.  

രാഹുൽ ഗാന്ധി: ഈ ദിവസങ്ങളിൽ ഒരു പുതിയ മോഡൽ വന്നു. അതാണ്  സ്വേച്ഛാധിപത്യ മാതൃക. ഇത് ലിബറൽ മാതൃകയെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നു.  ഇത് തികച്ചും വ്യത്യസ്തമായ പ്രവർത്തന രീതിയാണ്. മാത്രമല്ല ഇത് കൂടുതൽ സ്ഥലങ്ങളിൽ അഭിവൃദ്ധി പ്രാപിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.  അത് അവസാനിക്കുമെന്ന് നിങ്ങൾ കരുതുന്നുണ്ടോ? 

രഘുറാം രാജൻ: എനിക്കറിയില്ല.  സ്വേച്ഛാധിപത്യ മാതൃക, ശക്തമായ വ്യക്തിത്വം എന്നിവ  ശക്തിയില്ലാത്ത ഒരു ലോകത്ത് ചിലപ്പോൾ അത് ആകർഷിക്കുന്നു. പ്രത്യേകിച്ചും ആ വ്യക്തിത്വവുമായി നിങ്ങൾക്ക് ബന്ധമുണ്ടെങ്കിൽ, അവർ എന്നെ വിശ്വസിക്കുന്നുവെന്ന് നിങ്ങൾ കരുതുമ്പോൾ, അവർ ആളുകളെ ശ്രദ്ധിക്കുന്നു. ഇതിലെ പ്രശ്നം, ഏകാധിപത്യ വ്യക്തിത്വം ‘ഞാനാണ് മനുഷ്യശക്തി’ എന്നൊരു വിശ്വാസം സൃഷ്ടിക്കുന്നു. അതിനാൽ ഞാൻ പറയുന്നതെല്ലാം ശരിയാകും.  എന്റെ സ്വന്തം നിയമങ്ങൾ ബാധകമാകും. കൂടാതെ അന്വേഷണമോ സ്ഥാപനങ്ങളോ വികേന്ദ്രീകൃത സംവിധാനമോ ഉണ്ടാകില്ല.  എല്ലാം എന്റെ അറിവ് അനുസരിച്ച് ആയിരിക്കണം.  ചരിത്രം നോക്കുമ്പോൾ, കേന്ദ്രീകരണം പരിധി വിട്ട് നടക്കുമ്പോഴെല്ലാം, വ്യവസ്ഥകൾ തകർന്നിട്ടുണ്ടെന്ന് അറിയാം.

 രാഹുൽ ഗാന്ധി: എന്നാൽ ആഗോള സാമ്പത്തിക വ്യവസ്ഥയിൽ എന്തോ കുഴപ്പമുണ്ട്.  ഇത് വ്യക്തമാണ്, അത് പ്രവർത്തിക്കുന്നില്ല.  അങ്ങനെ പറയുന്നത് ശരിയാണോ? 

രഘുറാം രാജൻ:  ധാരാളം ആളുകൾക്ക് വേണ്ടി പ്രവർത്തിക്കുന്നില്ല എന്നത് തികച്ചും ശരിയാണെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.  വികസിത രാജ്യങ്ങളിലെ സമ്പത്തിന്റെയും വരുമാനത്തിന്റെയും അസമമായ വിതരണം തീർച്ചയായും ആശങ്കയുണ്ടാക്കുന്നു.  ജോലികളുടെ അനിശ്ചിതത്വം ആശങ്കയുടെ മറ്റൊരു ഉറവിടമാണ്.ഇന്ന് നിങ്ങൾക്ക് ഒരു നല്ല ജോലി ഉണ്ടെങ്കിൽ, നാളെ നിങ്ങൾക്ക് വരുമാന മാർഗം ലഭിക്കുമോ എന്ന് അറിയില്ല.  ഈ പകർച്ചവ്യാധിയുടെ കാലഘട്ടത്തിൽ അത്തരം നിരവധി ആളുകൾക്ക് തൊഴിൽ ഇല്ലെന്നും അവരുടെ വരുമാനവും സുരക്ഷയും നഷ്ടപ്പെട്ടതായും നാം കണ്ടു. അതിനാൽ, ഇത് വളർച്ചാ നിരക്ക് കുറയ്ക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു പ്രശ്നമല്ല.  കമ്പോളങ്ങളില്ലാതെ നമുക്ക് ജീവിക്കാൻ കഴിയില്ല. നമുക്ക് വികസനം ആവശ്യമാണ്.  വിതരണത്തിന്റെ അപര്യാപ്തതയിലും നമ്മൾ വിഷമിക്കുന്നു.  ഏതൊരു വികസനവും സംഭവിച്ചതിന്റെ പൂർണ്ണ ഫലം എല്ലാവർക്കും ലഭിക്കുന്നില്ല, പലരും അത് നഷ്‌ടപ്പെടുത്തി.  അതിനാൽ രണ്ട് വശങ്ങളെക്കുറിച്ചും നമ്മൾ ചിന്തിക്കണം.  അതുകൊണ്ടാണ് വിതരണ സംവിധാനത്തെക്കുറിച്ചും അവസരങ്ങളുടെ വിതരണത്തെക്കുറിച്ചും നമ്മൾ ചിന്തിക്കേണ്ടതെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.

 രാഹുൽ ഗാന്ധി: ആളുകൾ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെടുന്നുവെന്നും അവർക്ക് അവസരങ്ങൾ ലഭിക്കുന്നുവെന്നും നിങ്ങൾ പറയുന്നത് രസകരമാണ്.  എന്നാൽ ഭിന്നതയും വിദ്വേഷവും ഉണ്ടെങ്കിൽ, ജനങ്ങൾക്കിടയിൽ അന്യവൽക്കരണമുണ്ട്.ഇത് ഒരുതരം അടിസ്ഥാന സൗകര്യവുമാണ്.  ഈ സമയത്ത് വിഭജനത്തിന്റെയും വിദ്വേഷത്തിന്റെയും അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കപ്പെട്ടു. ഇത് ഒരു വലിയ പ്രശ്നമാണ്. 

രഘുറാം രാജൻ: സാമൂഹിക ഐക്യത്തിൽ നിന്ന് ആളുകൾക്ക് പ്രയോജനം ലഭിക്കുന്നു.  തങ്ങൾ സിസ്റ്റത്തിന്റെ ഭാഗമാണെന്നും തുല്യ പങ്കാളികളാണെന്നും ആളുകൾക്ക് തോന്നേണ്ടതുണ്ട്.  പ്രത്യേകിച്ചും അത്തരം വെല്ലുവിളി നിറഞ്ഞ സമയങ്ങളിൽ. അതിനാൽ, നമ്മുടെ പിതാക്കന്മാർ, രാജ്യ നിർമ്മാതാക്കൾ എഴുതിയ ഭരണഘടനയും തുടക്കത്തിൽ നൽകിയ നിയമവും പുതുതായി വായിക്കുകയും പഠിക്കുകയും ചെയ്യേണ്ടതുണ്ടെന്ന് ഞാൻ പറയാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്നു.ഞാനും ഇത് വീണ്ടും പഠിക്കാൻ സമയം ചെലവഴിക്കുന്നു. 

രാഹുൽ ഗാന്ധി: കൂടാതെ, ഭാവിയെക്കുറിച്ച്  ഒരു ദർശനം ഇല്ലാത്തപ്പോൾ, രാജ്യത്തെ വിഭജിച്ച് ചരിത്രത്തിലേക്ക് തിരിഞ്ഞുനോക്കുന്നു.  ഇന്ത്യയ്ക്ക് ഒരു പുതിയ ദർശനം ആവശ്യമാണെന്ന് നിങ്ങൾ പറയുമെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.  അത് എന്തായിരിക്കണമെന്നാണ് നിങ്ങൾ കരുതുന്നത്?  അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ, വിദ്യാഭ്യാസം, ആരോഗ്യ സേവനങ്ങൾ എന്നിവയെക്കുറിച്ച് നിങ്ങൾ തീർച്ചയായും സംസാരിച്ചു.  കഴിഞ്ഞ 30 വർഷങ്ങളിൽ നിന്ന് ഇതെല്ലാം എങ്ങനെ വ്യത്യസ്തം ആയിരിക്കണം?   

രഘുറാം രാജൻ: നമ്മുടെ കഴിവുകൾ വികസിപ്പിക്കണമെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.  ഇതിനായി മികച്ച വിദ്യാഭ്യാസം, മെച്ചപ്പെട്ട ആരോഗ്യ സേവനങ്ങൾ, മെച്ചപ്പെട്ട അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ ആവശ്യമാണ്.  ഓർക്കുക, ഈ കഴിവുകളെക്കുറിച്ച് നമ്മൾ സംസാരിക്കുമ്പോൾ അവ നടപ്പാക്കണം.  എന്നാൽ നമ്മുടെ വ്യാവസായിക, വിപണി സംവിധാനങ്ങൾ എങ്ങനെയെന്നതിനെക്കുറിച്ചും ചിന്തിക്കേണ്ടതുണ്ട്.  ഇന്നും നമുക്ക് പഴയ ലൈസൻസ് രാജിന്റെ അവശിഷ്ടങ്ങൾ ഉണ്ട്.  ധാരാളം നല്ല തൊഴിലവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുന്ന  സംവിധാനം എങ്ങനെ സൃഷ്ടിക്കാമെന്ന് നാം ചിന്തിക്കണം.  കൂടുതൽ സ്വാതന്ത്ര്യവും കൂടുതൽ വിശ്വാസവും ആത്മവിശ്വാസവും ഉണ്ടായിരിക്കണം. പക്ഷേ അത് സ്ഥിരീകരിക്കുന്നത് നല്ലതാണ്.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയ്ക്ക് പരിസ്ഥിതിയും വിശ്വാസവും എത്രത്തോളം പ്രധാനമാണെന്ന് ഞാൻ അത്ഭുതപ്പെടുന്നു.  കൊറോണ ദുരന്തത്തിൽ ഞാൻ കാണുന്നത് വിശ്വാസത്തിന്റെ പ്രശ്‌നമാണ് യഥാർത്ഥ പ്രശ്‌നം.  അടുത്തതായി എന്താണ് സംഭവിക്കാൻ പോകുന്നതെന്ന് ആളുകൾക്ക് മനസിലാകുന്നില്ല.  മുഴുവൻ സിസ്റ്റത്തിലും ഒരു ഭയം ഉണ്ട്.  തൊഴിലില്ലായ്മയെക്കുറിച്ച് സംസാരിക്കുമ്പോൾ, ഒരു വലിയ പ്രശ്നമുണ്ട്. വലിയ തോതിൽ തൊഴിലില്ലായ്മയുണ്ട്. അത് ഇപ്പോൾ കൂടുതൽ രൂക്ഷമാകും.  ഈ പ്രതിസന്ധിയിൽ നിന്ന് മോചിതരായ ശേഷം, അടുത്ത 2-3 മാസങ്ങളിൽ തൊഴിലില്ലായ്മ വർദ്ധിക്കുമ്പോൾ, തൊഴിലില്ലായ്മയെ മറികടക്കാൻ നമ്മൾ എങ്ങനെ മുന്നോട്ട് പോകും? 

രഘുറാം രാജൻ: കണക്കുകൾ വളരെ ആശങ്കാജനകമാണ്.  സി‌.എം‌.ഐ‌.ഇയുടെ സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകൾ നോക്കുമ്പോൾ, കൊറോണ പ്രതിസന്ധി കാരണം ഏകദേശം 100 ദശലക്ഷം ആളുകൾ തൊഴിലില്ലാത്തവരായിത്തീരുമെന്ന് അറിയാം. ഏകദേശം 60 ദശലക്ഷം ആളുകൾ തൊഴിൽ വിപണിയിൽ നിന്ന് പുറത്താകും.  ഒരു സർവേയിൽ നിങ്ങൾക്ക് ചോദ്യങ്ങൾ ഉന്നയിക്കാൻ കഴിയും. എന്നാൽ ഇത് നമ്മുടെ മുമ്പിലുള്ള ഒരേയൊരു കണക്കാണ്.  ഈ കണക്കുകൾ വളരെ ആശങ്കാജനകമാണ്.  ആളുകൾക്ക് ജോലി ലഭിക്കാൻ തുടങ്ങുന്നതിനായി നാം സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ കഴിയുന്നത്ര വേഗത്തിൽ തുറക്കണമെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.  എല്ലാ ക്ലാസുകളെയും കൂടുതൽ നേരം സഹായിക്കാനുള്ള കഴിവ് നമ്മുക്ക് ഇല്ല. നമ്മൾ താരതമ്യേന ഒരു ദരിദ്ര രാജ്യമാണ്, ആളുകൾക്ക് കൂടുതൽ സമ്പാദ്യമില്ല. 

രഘുറാം രാജൻ: പക്ഷെ ഞാൻ നിങ്ങളോട് ഒരു ചോദ്യം ചോദിക്കട്ടെ.  അടിസ്ഥാന യാഥാർത്ഥ്യം മനസ്സിൽ വച്ചുകൊണ്ട്, യു.എസും യൂറോപ്പും നിരവധി നടപടികൾ കൈക്കൊള്ളുന്നത് നമ്മൾ കണ്ടു.  ഇന്ത്യാ ഗവൺമെന്റിന് അഭിമുഖീകരിക്കുന്ന തികച്ചും വ്യത്യസ്തമായ ഒരു യാഥാർത്ഥ്യമുണ്ട്.  പടിഞ്ഞാറിന്റെ ഭരണവും ഇന്ത്യയുടെ അടിസ്ഥാന യാഥാർത്ഥ്യവും തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാസമെന്താണെന്ന് നിങ്ങൾ കരുതുന്നു ? 

രാഹുൽ ഗാന്ധി: ഒന്നാമതായി, പ്രശ്നത്തിന്റെ വ്യാപ്തിയും സാമ്പത്തിക പ്രശ്നത്തിന്റെ വ്യാപ്തിയും അതിന്റെ കേന്ദ്രഭാഗത്താണ്.  അസമത്വവും അസമത്വത്തിന്റെ സ്വഭാവവും.  ജാതിയതപ്പോലുള്ള പ്രശ്നം കാരണം ഇന്ത്യൻ സമൂഹത്തിന്റെ വ്യവസ്ഥ അമേരിക്കൻ സമൂഹത്തിൽ നിന്ന് തികച്ചും വ്യത്യസ്തമാണെന്ന് നിങ്ങൾക്കറിയാം.  ഇന്ത്യയെ പിന്നോട്ട് തള്ളിവിടുന്ന ആശയങ്ങൾ സമൂഹത്തിൽ ആഴത്തിൽ വേരൂന്നിയതും പലപ്പോഴും മറഞ്ഞിരിക്കുന്നതുമാണ്.  അത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തിൽ, ഇന്ത്യക്ക് വളരെയധികം സാമൂഹിക മാറ്റം ആവശ്യമാണെന്ന് എനിക്ക് തോന്നുന്നു. ഈ പ്രശ്നം എല്ലാ സംസ്ഥാനങ്ങളിലും വ്യത്യസ്തമാണ്.  തമിഴ്‌നാട്ടിലെ രാഷ്ട്രീയം, അവിടത്തെ സംസ്കാരം, അവിടത്തെ ഭാഷ, അവിടത്തെ ജനങ്ങളുടെ ചിന്ത എന്നിവ ഉത്തർപ്രദേശിൽ നിന്ന് തികച്ചും വ്യത്യസ്തമാണ്.  അത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തിൽ, നിങ്ങൾക്ക് ചുറ്റുമുള്ള ക്രമീകരണങ്ങൾ വികസിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ട്.  ഒരേ ഫോർമുല ഇന്ത്യ മുഴുവനും പ്രവർത്തിക്കില്ല.അതിന് പ്രവർത്തിക്കാനാവില്ല.  കൂടാതെ, നമ്മുടെ ഗവൺമെന്റ് യു.എസിൽ നിന്ന് തികച്ചും വ്യത്യസ്തമാണ്. ഇന്ത്യയിലെ ഭരണരീതി എല്ലായ്‌പ്പോഴും നിയന്ത്രണമാണ്. അതാണ് ഇന്ന് നമ്മുടെ മുമ്പിലുള്ള ഏറ്റവും വലിയ വെല്ലുവിളി.  കൊറോണ രോഗം നിയന്ത്രിക്കാൻ കഴിയില്ല, അതിനാൽ നിങ്ങൾ പറഞ്ഞതുപോലെ ഇത് കൈകാര്യം ചെയ്യേണ്ടതുണ്ട്. എന്നെ അലട്ടുന്ന മറ്റൊരു കാര്യം അസമത്വമാണ്.  നിരവധി പതിറ്റാണ്ടുകളായി ഇന്ത്യയിൽ ഇത് തന്നെയാണ്.  അതിനാൽ ഞാൻ ചിന്തിക്കുമ്പോഴെല്ലാം, അസമത്വം എങ്ങനെ കുറയ്ക്കാമെന്ന്  ചിന്തിക്കുന്നു. കാരണം ഒരു സിസ്റ്റത്തിൽ അസമത്വം അതിന്റെ ഉയർന്ന തലത്തിലെത്തുമ്പോൾ ആ സിസ്റ്റം പ്രവർത്തിക്കുന്നത് നിർത്തുന്നു.  ക്യൂവിന്റെ അവസാനം പോയി അവിടെ എന്താണ് സംഭവിക്കുന്നതെന്ന് കാണുന്ന ഗാന്ധിജിയുടെ വാചകം നിങ്ങൾ ഓർക്കും.  ഇത് ഒരു നേതാവിനെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഒരു വലിയ പഠനമാണ്. അതിന്റെ പൂർണ്ണ പ്രാധാന്യത്തെ ഇത് കുറച്ചുകാണുന്നു.പക്ഷേ ഇവിടെ നിന്ന് ധാരാളം കാര്യങ്ങൾ പുറത്തുവരുമെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.

രാഹുൽ ഗാന്ധി: നിങ്ങളുടെ കണ്ണിലെ അസമത്വം എങ്ങനെ കൈകാര്യം ചെയ്യാം? 

കൊറോണ പ്രതിസന്ധിയിലും ഇത് കാണപ്പെടുന്നു, അതായത്, ഇന്ത്യ ദരിദ്രരോട് പെരുമാറുന്ന രീതി, നമ്മുടെ ജനങ്ങളുടെ മനോഭാവം നമ്മൾ എങ്ങനെ സ്വീകരിക്കുന്നു.  കുടിയേറ്റക്കാരനെതിരെയും അഭിവൃദ്ധി പ്രാപിക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ചും രണ്ട് വ്യത്യസ്ത കാഴ്ചപ്പാടുകളുണ്ട്.  രണ്ട് വ്യത്യസ്ത ഇന്ത്യകളുണ്ട്.  ഇവ രണ്ടും എങ്ങനെ സംയോജിപ്പിക്കും. 

രഘുറാം രാജൻ:  എല്ലാവരിലേക്കും എത്താൻ  നമ്മൾ ശ്രദ്ധാപൂർവ്വം ചിന്തിക്കണം. എല്ലാ സർക്കാരുകളും ഭക്ഷണം, ആരോഗ്യം, വിദ്യാഭ്യാസം എന്നിവയ്ക്കായി പ്രവർത്തിച്ചിട്ടുണ്ടെന്നും നമുക്ക് കൂടുതൽ നന്നായി ചെയ്യാനാകുമെന്നും ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു.  എന്നാൽ എല്ലാവരിലേക്കും എത്തിച്ചേരുന്നതിലും അവരുടെ ജീവിതനിലവാരം ഉയർത്തുന്നതിലും ഭരണപരമായ വെല്ലുവിളികളുണ്ടെന്ന് എനിക്ക് തോന്നുന്നു.  പക്ഷേ, എന്റെ കാഴ്ചപ്പാടിൽ, വലിയ വെല്ലുവിളി താഴ്ന്ന മധ്യവർഗവും മധ്യവർഗവും തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാസമാണ്. ഇതിനായി ആളുകൾക്ക് നല്ല ജോലികൾ വർദ്ധിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ട്. മുന്നണിയിൽ പ്രവർത്തിക്കേണ്ടതുണ്ടെന്നും ഇത് കണക്കിലെടുത്ത് സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥ വികസിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ടെന്നും ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നു. നമ്മുടെ യുവ തൊഴിലാളികളുടെ സൈന്യം ഉണ്ടായിരുന്നിട്ടും, കഴിഞ്ഞ കുറച്ച് വർഷങ്ങളായി നമ്മുടെ സാമ്പത്തിക വളർച്ചാ നിരക്ക് കുറയുന്നത് നമ്മൾ കണ്ടു. അതിനാൽ ഞാൻ പറയുന്നത് സാധ്യതകളിലേക്ക് പോകുകയല്ല. മറിച്ച് എല്ലാ മേഖലകളും അഭിവൃദ്ധി പ്രാപിക്കാൻ അവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുക.  കഴിഞ്ഞ വർഷങ്ങളിൽ ചില തെറ്റുകൾ സംഭവിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിൽ, മുന്നോട്ട് പോകാനുള്ള വഴിയാണിത്. നമ്മൾ വിജയകരമായി വളർന്നു കൊണ്ടിരിക്കുന്ന സോഫ്റ്റ് വെയർ,  ഔട്ട് സോഴ്സിംഗ് സേവനങ്ങളെക്കുറിച്ച് ചിന്തിക്കുക. ഇവയെല്ലാം ഇന്ത്യയുടെ ശക്തിയായി മാറുമെന്ന് ആർക്കാണ് സങ്കൽപ്പിക്കാൻ കഴിയുക.  ഗവൺമെന്റുകൾ ശ്രദ്ധിക്കാത്തതിനാലാണ് ഇത് സംഭവിക്കാത്തതെന്ന് ചിലർ വാദിക്കുന്നു, ഞാൻ വിശ്വസിക്കുന്നില്ലെങ്കിലും.  എന്നാൽ വളരാനുള്ള എല്ലാ അവസരങ്ങളും നാം നൽകണം, ജനങ്ങളുടെ സംരംഭകത്വത്തിന് അവസരം നൽകണം.

 രാഹുൽ ഗാന്ധി: നന്ദി, ഡോ. രാജൻ 

രഘുറാം രാജൻ: വളരെ നന്ദി, നിങ്ങളോട് സംസാരിച്ചതിൽ സന്തോഷം. 

രാഹുൽ ഗാന്ധി: നിങ്ങൾ സുരക്ഷിതനാണോ? 

രഘുറാം രാജൻ: ഞാൻ സുരക്ഷിതനാണ്, നിങ്ങൾക്ക് ആശംസകൾ 

രാഹുൽ ഗാന്ധി: താങ്ക്സ്, ബൈ.